Thực đơn
Chiến_dịch_hợp_vây_Korsun–Shevchenkovsky
Chỉ thị của Đại bản doanh Liên Xô ngày 12 tháng 1 quy định thời điểm tấn công vào ngày 25 tháng 1. Tuy nhiên, I. S. Konev đã đề nghị với G. K. Zhukov cho Phương diện quân Ukraina 2 được tấn công sớm hơn một ngày, lấy lý do là "không cho quân Đức có thêm dù chỉ một ngày để nghỉ ngơi". Tuy nhiên, Zhukov đã đoán được điều mà Konev không nói ra. Đó là quãng đường từ Balandino đến Zvenigorodka xa gần gấp đôi quãng đường từ Gynovka (Tynovka) đến Zvenigorodka. Hơn nữa, trên đường tấn công, Tập đoàn quân xe tăng cận vệ 5 phải khắc phục cụm cứ điểm Shpola rất mạnh của quân Đức. Xét thấy việc tấn công trước một ngày của I. S. Konev có lợi cho cả chính bản thân Phương diện quân Ukraina 2 cũng như gánh thêm trách nhiệm khi quân Đức đã dồn sang phía Đông, thuận lợi hơn cho Phương diện quân Ukraina 1 tham gia chiến dịch với ít xe tăng hơn, G. K. Zhukov đã đồng ý.[35]
5 giờ 50 phút sáng 24 tháng 1, hơn 2.500 khẩu pháo trên tuyến đầu của Phương diện quân Ukraina 2 đồng loạt khai hỏa, xen kẽ với các loạt pháo phản lực Katyusha là các loạt súng cối 120 mm, tạo thành các hành lang hỏa lực tàn phá tuyến phòng thủ bên ngoài và chia cắt tuyến này với tuyến phòng thủ bên trong của quân Đức. Hơn 300 phi vụ cường kích và ném bom được Không quân Liên Xô thực hiện trên toàn địa bàn khu vực, kể cả các sở chỉ huy các cụm quân Đức tại Shenderovka, Korsun-Shevchenkovsky và Boguslav. Đòn đột phá mạnh nhất diễn ra trên khu vực Verbovka và Krasnosinsk (Krasnosillya) trên chính diện của Tập đoàn quân cận vệ 4 và Tập đoàn quân 53.[36] Sau hơn một giờ bắn phá của pháo binh và không quân, các tập đoàn quân cận vệ 4, 52 và 53 bắt đầu các trận đột phá tuyến phòng thủ thứ nhất của quân Đức. Đến 9 giờ sáng, Tập đoàn quân cận vệ 4 và Tập đoàn quân 53 (Liên Xô) đã chọc thủng được một cửa mở sâu 3 km, rộng 12 km trên khu vực tam giác Balandino - Krasnosenka (Krasnosillya) - Ositnyazhka. Tập đoàn quân xe tăng cận vệ 5 và Quân đoàn kỵ binh cơ giới cận vệ được đưa ngay vào cửa đột phá và tăng tốc độ tấn công vào tuyến phòng thủ thứ hai của quân Đức, đánh chiếm Ositnyazhka. Đến cuối ngày 24 tháng 1, tuyến phòng thủ phía Đông Nam khu vực Korsun của quân Đức đã bị hỏng một lỗ lớn có chiều sâu 20 km và chiều rộng lên đến 40 km.[26]
Một tổ lái xe tăng Liên Xô nhận mệnh lệnh tấn côngCũng trong ngày 24 tháng 1, Tập đoàn quân 52 cũng mở được một đột phá khẩu rộng 6 km, sâu 3 km ở phía Nam Smela. Tướng K. A. Koroteev, tư lệnh tập đoàn quân đã huy động toàn bộ Lữ đoàn xe tăng 173, các trung đoàn pháo tự hành 378, 379 cùng Quân đoàn cơ giới được phối thuộc cho Tập đoàn quân tổ chức vượt sông Tyasmin và tấn công rầm rộ về Olshanka. Phán đoán hướng tấn công chính của Quân đội Liên Xô diễn ra tại đây nhằm bao vây, cô lập sư đoàn 72 và đánh chiếm đầu mối đường sắt Smela, tướng Theo-Helmut Lieb điều Trung đoàn pháo tự hành 202 và Sư đoàn bộ binh 57 phối hợp với Lữ đoàn cơ giới SS SS "Wallon", Sư đoàn bộ binh 389 của Cụm tác chiến Quân đoàn 11 và Sư đoàn xe tăng 14 thuộc quyền chỉ huy của tướng Nikolaus von Vormann tiến ra chặn kích. Sáng ngày 25 tháng 1, Tập đoàn quân 53 tạm dùng tấn công nhưng vẫn mở các trận đột kích cấp sư đoàn, tranh chấp với quân Đức quyền kiểm soát các tuyến đường sắt Smela - Korsun và Smela - Proskurov.[37]
Sáng 25 tháng 1, trong khi Tập đoàn quân xe tăng cận vệ 5 (Liên Xô) đã vượt qua Ositnyazhka, cắt đứt đường sắt Smela - Proskurov và quân Đức còn đang giằng co khu vực Nam Smela với Tập đoàn quân 53 thì đến lượt Phương diện quân Ukraina 1 phát động tấn công. Tập đoàn quân xe tăng 6 và Tập đoàn quân 40 đột phá dọc theo bờ hữu ngạn sông Gniloy Tikich, nhanh chóng đánh chiếm Gynovka, Kosyakovka và lao nhanh về Rizhino, Ryzhanovka. Phát hiện thời cơ thuận lợi khi quân Đức tập trung ngăn chặn Tập đoàn quân xe tăng cận vệ 5, 10 giờ sáng cùng ngày, tướng N.F.Vatutin tung Tập đoàn quân xe tăng 2 vào trận, phối hợp với Tập đoàn quân 27 tấn công dọc theo bờ trái sông Gniloy Tikich, đến cuối ngày, 4 tập đoàn quân của Phương diện quân Ukraina 1 đã khoan sâu lỗ đột phá đến 20 km, uy hiếp cứ điểm Lysianka. Tập đoàn quân 40 bắt đầu ngoặt hướng về phía Nam, che chắn sườn phải cho Tập đoàn quan xe tăng 6. Ở cánh trái mặt trận, Tập đoàn quân 53 rẽ mũi về phía Tây Nam, đánh chiếm Lipyanka, áp sát Tovmach, bắt đầu nới rộng giãn cách với cánh quân xe tăng để tạo vòng vây bên ngoài.[38]
Ngày 25 tháng 1, phát hiện mũi đột kích của Tập đoàn quân xe tăng cận vệ 5 đang hướng đến Shpola, tướng Otto Wöhler điều các sư đoàn xe tăng 3, 11 phản kích vào Lipyanka. Sư đoàn xe tăng 14 được lệnh ngoặt xuống phía Nam từ Tashlyk tổ chức tấn công vào Quân đoàn kỵ binh cơ giới cận vệ 5 đang tiến công dọc bờ trái thượng nguồn sông Tyasmin với mục đích lấp cửa mở và kéo lùi mũi tấn công chủ yếu của Phương diện quân Ukraina 1. Do tổ chức vội vàng, không tập hợp đủ các đơn vị nên đòn đột kích bằng xe tăng của quân Đức không mạnh. Tuy vậy, nó cũng đủ để chia cắt các quân đoàn xe tăng 20 (độc lập) và 29 (Tập đoàn quân xe tăng cận vệ 5 - Liên Xô) trong một ngày. Ngày 28 tháng 1, tướng P. A. Rotmistrov tung thê đội hai là Quân đoàn xe tăng cận vệ 5 và ba trung đoàn pháo tự hành vào trận, chiếm lại Lipyanka. Lợi dụng lỗ hỏng nhỏ trên hướng này, 2/3 Sư đoàn xe tăng 14 (Đức) đã thoát ra ngoài. Trong hơn một tuần sau đó, số đơn vị nằm ngoài vòng vây của Sư đoàn xe tăng 14 (Đức) dù liên tục đột kích nhưng vẫn không thể tiến lên được trước hàng rào phòng ngự tuyến ngoài dày đặc xe tăng, cơ giới và bộ binh Liên Xô.[39]
Một khẩu đội pháo 10.5 cm leFH 18M của quân Đức tại chiến trường, tháng 1 năm 1944Không cản được Tập đoàn quân xe tăng cận vệ 5 (Liên Xô) tiến ra sông Gniloy Tikich, tướng Otto Wöhler điều các sư đoàn xe tăng 3 và 11 cơ động lên phía Tây Bắc và sáng 27 tháng 1 mở mũi đột kích dọc sông Gniloy Tikich về hướng Zvenigorodka với ý định chèn một "cái nêm sắt" vào khu vực dự tính khép vòng hợp vây của Quân đội Liên Xô. Trong khi đó, các quân đoàn xe tăng 20 và 29 (Liên Xô) sau khi giải quyết xong cứ điểm Shpola vẫn còn cách Zvenigorodka một ngày đường. Nắm được tin này, chiều 27 tháng 1, tướng N. F. Vatutin điều Quân đoàn xe tăng cận vệ 5 của Tập đoàn quân xe tăng 6, lữ đoàn xe tăng 233, trung đoàn pháo tự hành 1228 cùng 3 tiểu đoàn bộ binh cơ giới đem theo pháo chống tăng vọt tiến đến Zvenigorodka. Chiều 28 tháng 1, Lữ đoàn xe tăng 233 đã gặp Quân đoàn xe tăng 20 trên cây cầu bắc qua sông Glinoy Tikich tại Zvenigorodka, bắt đầu quá trình khép lại vòng vây. Tập đoàn quân xe tăng 2 tạm thời đình chỉ nhiệm vụ đột kích vào Pochapintsy, phía Nam Korsun-Shevchenkovsky để quay xuống phía Nam, vượt sông Glinoy Tikich tại Lisianka, phối hợp với Tập đoàn quân 40 chuẩn bị chặn đánh đòn phản kích sắp tới của các sư đoàn xe tăng 1, 16, 17 (Đức) và sư đoàn xe tăng 1 SS "Adolf Hitler" mà theo tin tình báo, đang tập trung tại Uman và Khristinovka để kéo lên phía Bắc.[40]
23 giờ ngày 27 tháng 1 diễn ra một sự kiện quan trọng đối với quân đội Liên Xô khi đang tiến hành chiến dịch Korsun-Shevchenkovsky. Để thống nhất chỉ huy chiến dịch bao vây quân Đức tại Korsun-Shevchenkovsky, Đại bản doanh Quân đội Liên Xô ra Chỉ lệnh số 22-00022 chuyển thuộc Tập đoàn quân xe tăng 2, Tập đoàn quân xe tăng 6, Tập đoàn quân 27 và Tập đoàn quân 40 từ Phương diện quân Ukraina 1 sang Phương diện quân Ukraina 2, giao cho tướng I. S. Konev toàn quyền điều hành Chiến dịch Korsun-Shevchenkovsky dưới quyền chỉ đạo của Nguyên soái G. K. Zhukov, và tướng N. F. Vatutin tập trung vào việc chuẩn bị cho các chiến dịch tiếp theo trên hướng Vinitsa, Proskurov, Tarnopol.[41] Nhận được Chỉ lệnh này, N. F. Vatutin cho rằng đó là sự bất công, rằng ông phải được tiếp tục chiến dịch mà ông đã chuẩn bị kỹ lưỡng và cho đến lúc đó nó vẫn tiến triển tốt. Nguyên soái G. K. Zhukov khuyên N. F. Vatutin nên chấp hành nghiêm túc chỉ lệnh này vì mọi việc đâu còn có đó.[26]
Ngày 28 tháng 1, Lữ đoàn xe tăng 155 của Tập đoàn quân xe tăng cận vệ 5 đã đón gặp Lữ đoàn xe tăng 233 của Tập đoàn quân xe tăng 6 (Liên Xô) tại Zvenigorodka. Cũng trong ngày này, Quân đoàn bộ binh 47 của Tập đoàn quân 27 cũng gặp Quân đoàn kỵ binh cơ giới cận vệ 5 tại Olshanka. Vòng vây hai lớp đã khép lại. Bên trong vòng vây là sĩ quan, binh sĩ Đức Quốc xã thuộc 8 sư đoàn bộ binh, 1 sư đoàn xe tăng SS, 1 lữ đoàn cơ giới SS và một trung đoàn thuộc sư đoàn xe tăng 14. Trong các ngày 28, 29 tháng 1, Quân đội Liên Xô nhanh chóng triển khai các tuyến bao vây. Tập đoàn quân 40 (Liên Xô) triển khai vòng vây bên ngoài từ khu vực Gynovka đến Rizino. Tập đoàn quân xe tăng 6 phải triển khai trên hai hướng. Quân đoàn cơ giới 5 chịu trách nhiệm phối hợp với Tập đoàn quân 27 dồn ép Cụm quân Đức trong vòng vây. Quân đoàn xe tăng 6 và Lữ đoàn pháo tự hành 6 chịu trách nhiệm tổ chức phòng thủ từ Rizino qua Ryzhanovka đến Erky. Tập đoàn quân xe tăng cận vệ 5 cũng được chia làm hai. Quân đoàn xe tăng cận vệ 5 bố trí phòng ngự từ Erky đến Tovmach, Quân đoàn xe tăng 29 phòng thủ từ Tolmach đến Novomirgorod. Các đơn vị còn lại phối hợp với Quân đoàn kỵ binh cơ giới cận vệ 5 và Tập đoàn quân 52 thiết lập tuyến bao vây bên trong từ Olshanka đến Moshny, dọc theo sông Olshanka. Tập đoàn quân 53 chịu trách nhiệm phòng thủ từ Tovmach đến Kanizh, dọc theo sông Bolshaya Vyts.[42] Tuy nhiên, vòng vây chưa được thiết lập liên tục và chỗ yếu của nó là nơi tiếp giáp giữa Tập đoàn quân 40 với Quân đoàn xe tăng 5 (Tập đoàn quân xe tăng 6) tại Rizino khi Tập đoàn quân 40 không có xe tăng, còn pháo binh thì không đủ. Một chỗ yếu khác nữa tại Erky, khi quân Đức vẫn chiếm giữ cây cầu trên tuyến đường sắt Shpola - Erky - Uman bắc qua sông Gniloy Tikich. Đây là tuyến phân giới giữa Tập đoàn quân xe tăng cận vệ 5 và Tập đoàn quân xe tăng 6.[26]
Ban đầu, Bộ chỉ huy Cụm tập đoàn quân Nam (Đức) cho rằng việc cụm quân của tướng Wilhelm Stemmermann bị cô lập chỉ là tạm thời. Nhưng hai ngày trôi qua, nguy cơ một "nồi hơi" tại khu vực Korsun-Shevchenkovsky đã trở thành hiện thực. Quân đội Đức Quốc xã không cam chịu để một Stalingrad nữa xảy ra tại Ukraina. Ngày 29 tháng 1, tướng Wilhelm Stemmermann đề nghị thống chế Erich von Manstein cho phá vây. Erich von Manstein trình lên Hitler đề nghị này. Hôm sau, Hitler không thèm trả lời Manstein mà điện thẳng cho cá nhân tướng Wilhelm Stemmermann:
| “ | Các ông có thể trông cậy vào tôi như trông cậy vào bức tường đá. Các ông sẽ được giải phóng khỏi lòng chảo. Còn bây giờ thì hãy cứ cố thủ | ” |
| — Adolf Hitler, [43] |
Hôm sau, thống chế Manstein chỉ được biết đến bức điện này qua báo cáo trên vô tuyến điện của tướng Wilhelm Stemmermann. Góp lời với Führer, tướng Hans-Valentin Hube cũng gửi một bức điện ngắn gọn cho Cụm quân Đức trong vòng vây:
| “ | Chúng tôi sẽ giải cứu cho các bạn | ” |
| — Hans-Valentin Hube, [44] |
Trong khi nhóm quân của tướng Wilhelm Stemmermann đang chống đỡ với các đòn đánh vây ép của 6 quân đoàn bộ binh và 3 quân đoàn xe tăng Liên Xô thì tướng Hans-Valentin Hube bắt đầu vạch kế hoạch phản công giải vây. Rút kinh nghiệm cuộc giải vây thất bại ở Stalingrad năm 1942, thống chế Manstein chỉ đạo cả Tập đoàn quân 8 và Tập đoàn quân xe tăng 1 cùng phối hợp. Tập đoàn quân xe tăng 1 tập trung các sư đoàn xe tăng 1, 16, 17 và sư đoàn xe tăng 1 SS kéo lên tập kết tại Buky và Talnoye. Tập đoàn quân 8 tập trung các sư đoàn xe tăng 11, 13 và 2 trung đoàn còn lại của sư đoàn xe tăng 14 vào hướng Erky - Zvenigorodka, mũi thứ yếu vẫn làm như đang tập trung đột kích vào Tovmach - Shpola. Từ ngày 29 tháng 1, theo yêu cầu của tướng Stemmermann, Tập đoàn quân không quân 4 (Đức) bắt đầu tiếp tế đạn dược và lương thực cho cụm quân bị bao vây. Tuy nhiên, không thể sử dụng các máy bay vận tải cỡ lớn Ju-52 như ở Stalingrad vì tại khu vực Korsun chật hẹp không có các đường băng lớn. Các máy bay vận tải loại nhỏ được huy động. Trong suốt chiến dịch, khoảng 2.000 thương binh Đức đã được sơ tán bằng đường không.[45]
Từ ngày 29 tháng 1, Quân đội Liên Xô liên tục vây ép cánh quân Đức bị vây. Trong khi ở phía Bắc, Tập đoàn quân 27 và một phần Tập đoàn quân 47 còn chưa có những hành động tích cực thì ở hướng Đông Nam, ngày 30 tháng 1, Quân đoàn kỵ binh cơ giới 5 (Liên Xô) và Quân đoàn bộ binh cận vệ 27 (Tập đoàn quân 52) đã chặn đứng cuộc đột kích của các sư đoàn bộ binh 57, 72, 389 cùng một trung đoàn xe tăng của Sư đoàn xe tăng 14 (Đức) tại khu vực Olshanka - Svetkovo (???) trên thượng nguồn sông Olshanka và bắt đầu dồn quân Đức về Kvitky. Ngày 31 tháng 1, Quân đoàn xe tăng 20 và Quân đoàn bộ binh 73 của Tập đoàn quân 52 đánh chiếm Moshny và Smela, đẩy sư đoàn bộ binh 332 và Lữ đoàn cơ giới SS "Wallon" (người Bỉ) lùi sâu về bên kia sông Ros.[39] Ngày 1 tháng 2, Tập đoàn quân 27 (Liên Xô) bắt đầu tiến xuống phía Nam, đánh chiếm Kagarlyk, Kanev và dồn các sư đoàn bộ binh 88, 112, 168 và 255 về tuyến Boguslav - Mironovka. Ngày 2 tháng 2, Tập đoàn quân không quân 5 (Liên Xô) ném bom phá hủy đường băng ngắn duy nhất tại Korsun-Shevchenkovsky và tổ chức cho hai trung đoàn tiêm kích phối hợp với Tập đoàn quân không quân 2 phong tỏa vùng trời. Ngày 3 tháng 2, nhiều máy bay vận tải Đức bị bắn rơi trên vùng trời. Cầu hàng không của không quân Đức bị cắt đứt, khả năng sơ tán những người bị thương không còn. Mọi cuộc tiếp tế của quân Đức đều phải thực hiện bằng thả dù.[41]
Kể từ đầu chiến dịch, thương vong của các sư đoàn Đức trong vòng vây không ngừng tăng lên. Mỗi ngày có khoảng 300 người chết. Một số trung đoàn của Quân đoàn 11 chỉ còn lại hơn 100 tay súng. Ngày 2 tháng 2, tướng Stemmermann nhận được điện báo từ Vinitsa, yêu cầu rút bỏ các cụm chốt ở phía Bắc, kể cả Boguslav và Mironovka. Thống chế Manstein yêu cầu tập trung các lực lượng chủ yếu của cụm quân bị vây trên khu vực Korsun-Shevchenkovsky và Shenderovka. Sư đoàn xe tăng SS Wiking và Lữ đoàn cơ giới Bỉ "Wallon" phải tạo thành một "tam giác sắt" tại khu vực Shenderovka, Novo Buda và Komarovka, chuẩn bị đón gặp cuộc đột kích của 4 sư đoàn xe tăng Đức từ Buky và Rizino đánh nống lên hướng Lisyanka. Ở phía Bắc, ngày 4 tháng 2, viên tướng chỉ huy Cụm tác chiến độc lập B (Đức) bị thương nặng khi vội vã rút khỏi Boguslav. Xe tăng Liên Xô bắt đầu đuổi theo bộ binh Đức về Korsun. Quân Đức còn rất ít pháo thủ có kinh nghiệm. Trung đoàn pháo binh chống tăng của Sư đoàn bộ binh 255 đã bắn hàng chục thùng đạn nhưng chỉ diệt được một xe tăng Liên Xô. Ngày 5 tháng 2, mọi hi vọng lại được nhen nhóm khi tướng Stemmermann nhận được tin báo Tập đoàn quân 8 qua điện đài: "Chuẩn bị phá vây vào ngày 10 tháng 2, mọi việc cụ thể sẽ có chỉ dẫn sau".[45]
Đến ngày 5 tháng 2, khu vực quân Đức bị bao vây đã thu hẹp đáng kể với chiều dài không quá 45 km và chiều rộng chỉ khoảng từ 15 đến 20 km. Căn cứ vào các tin tức tình báo cho rằng Quân đội Liên Xô đã tập trung đến 26 sư đoàn bộ binh và 7 đến 8 sư đoàn xe tăng và kỵ binh cơ giới để "giải quyết" Cụm quân Đức bị vây, thống chế Erich von Manstein đã tìm ra điểm yếu trên vòng vây phía ngoài của Quân đội Liên Xô. Đó là các trận địa do các Tập đoàn quân 40 và 53 trấn giữ tại Rizino và Novomirgorod, yểm hộ hai bên sườn Tập đoàn quân xe tăng cận vệ 5 và Tập đoàn quân xe tăng 6 (Liên Xô) khi đó đang đóng trên khu vực Zvenigorodka - Shpola. Xác định được hướng đột kích, các sư đoàn xe tăng của Tập đoàn quân xe tăng 1 và Tập đoàn quân 8 được triển khai ngay.[46]
Ngày 1 tháng 2, Tập đoàn quân 8 (Đức) tung ra đòn đột kích phá vây đầu tiên tại khu vực Novomirgorod bằng binh lực mạnh của sư đoàn xe tăng 3, 11, 13; 2 trung đoàn xe tăng của Sư đoàn xe tăng 14 cùng 3 sư đoàn bộ binh. Ngày 2 tháng 2, Sư đoàn xe tăng 3 Đức phá được căn cứ đầu cầu của Tập đoàn quân 53 tại Tovmach. Tướng I. S. Konev điều Quân đoàn xe tăng 19 đến cửa đột phá và tăng cường thêm Quân đoàn bộ binh 49 có 4 sư đoàn bộ binh và Lữ đoàn công binh 5 cho cuộc phòng ngự. Các trận địa chống tăng gồm các bãi mìn, chướng ngại vật và các hỏa điểm pháo chống tăng được thiết lập quanh khu vực phía Nam Shpola. Sau 9 ngày đột phá, dù đã chiếm được Lipyanka, các sư đoàn xe tăng Đức chỉ tiến được đến điểm xa nhất không quá 30 km tính từ tiền duyên và vẫn không vượt qua được tuyến Shpola - Ositnyazhka trong khi bị thiệt hại nặng. Ngày 11 tháng 2, Tập đoàn quân xe tăng cận vệ 5 và Tập đoàn quân 53 tiến hành phản đột kích, đánh bật các Sư đoàn xe tăng 3 và 11 (Đức) khỏi Lipyanka. Sư đoàn xe tăng 13 Đức bị không quân Liên Xô liên tục oanh tạc vào đội hình dọc con đường nhựa từ Tovmach đi Shpola, bị thiệt hại nặng và phải lùi về tuyến xuất phát. Ngày 14 tháng 2, Quân đội Liên Xô khôi phục lại trận địa phòng thủ bên ngoài tại khu vực này.[39] Tuy nhiên, đây không phải là hướng đột kích chính mà thống chế Erich von Manstein lựa chọn.
Bên trong vòng vây, ngày 8 tháng 2, tại làng Girovka (???) ngoại vi thành phố Korsun-Shevchenkovsky, các đại tá A. P. Savelyev, A. V. Smirnov và trung tá R. A. Kuznetsov, đại diện Quân đội Liên Xô đã trao cho đại tá Fuker, trợ lý của tướng Stemmermann bản tối hậu thư do Nguyên soái G. K. Zhukov và đại tướng I. S. Konev ký. Tối hậu thư yêu cầu Cụm quân Đức ngừng chiến đấu và ra hàng, bàn giao toàn bộ và nguyên trạng vũ khí, xe pháo, thiết bị quân sự cho Quân đội Liên Xô. Sĩ quan và binh lính Đức sẽ được bảo đảm tính mạng, sau chiến tranh được trả về Đức hoặc đi đến một nước thứ ba nếu họ muốn. Sĩ quan Đức ra hàng sẽ được giữ nguyên đồng phục, phù hiệu, huân huy chương, các tài sản cá nhân có giá trị. Sĩ quan cao cấp sẽ được giữ lại vũ khí cá nhân làm quà tặng. Tất cả những người bị thương và bị ốm sẽ được sự trợ giúp về y tế. Những người ra hàng sẽ được cung cấp khẩu phần lương thực, thực phẩm như binh sĩ Quân đội Liên Xô. Tín hiệu đầu hàng phải phát đi trước 11 giờ ngày 9 tháng 2 năm 1944 (theo giờ Moskva) bằng một lá cờ trắng trên ô tô chở đại biểu của quân Đức chờ sẵn ở đầu làng Girovka. Nếu đến 11 giờ mà chưa nhân được tín hiệu này, Quân đội Liên Xô sẽ tiếp tục tấn công tiêu diệt và trách nhiệm hoàn toàn thuộc về phía người Đức. Các điều kiện đầu hàng này tương tự như những gì mà Quân đội Liên Xô đặt ra cho thống chế Paulus tại Stalingrad một năm trước đó. Tuy nhiên, tin tưởng vào lời hứa của Hitler và Bộ chỉ huy cụm Tập đoàn quân Nam (Đức), tướng Stemmermann đã bác bỏ tối hậu thư này.[47]
Bản đồ cuộc phá vây của Quân đoàn xe tăng 3 (Đức) và cuộc tháo chạy của Cụm tác chiến B (Đức)Ngày 6 tháng 2, Tập đoàn quân xe tăng 1 (Đức) mới tập kết đủ các sư đoàn xe tăng tại khu vực Buky và Talnoye. Ngày 8 tháng 2, các sư đoàn xe tăng 1, 16, 17, sư đoàn xe tăng 1 SS "Adolf Hitler" và 2 sư đoàn bộ binh Đức mở cuộc đột kích chính để giải vây vào chỗ tiếp giáp giữa Tập đoàn quân xe tăng 6 và Tập đoàn quân 40 tại khu vực Rizino và Ryzhanovka. Các cuộc tấn công của quân Đức diễn ra trên một chính diện hẹp chỉ 14 km đã tăng sức đột phá của các xe tăng. Quân đoàn bộ binh 51 (Tập đoàn quân 40) bị thiệt hại nặng và bị đánh bật khỏi Rizino. Quân đoàn xe tăng cận vệ 5 của Tập đoàn quân xe tăng 6 chỉ có 110 xe tăng và 28 pháo tự hành không thể đấu nổi với 4 sư đoàn xe tăng Đức có số xe tăng áp đảo gấp 3 lần đã phải vừa đánh, vừa lùi về giữ Buzhanka. Ngày 9 tháng 2, 4 sư đoàn xe tăng Đức tiếp tục vượt qua Buzhanka, đột phá lên phía Đông Bắc, đánh chiếm Lisyanka và triển khai quân trên bờ Nam sông Gniloy Tikich. Ngày 11 tháng 2, tướng I. S. Konev mới được báo cáo về cuộc đột phá của xe tăng Đức. G. K. Zhukov trách cứ I. S. Konev đã nắm tình hình muộn và ngay lập tức, ông trực tiếp điều động Tập đoàn quân xe tăng 2 từ lực lượng dự bị của phương diện quân đang có mặt tại phía Tây Korsun-Shevchenkovsky tiến ra chặn kích. Ngày 12 tháng 2, Tập đoàn quân xe tăng 2 gồm 2 quân đoàn xe tăng, 1 lữ đoàn xe tăng độc lập và Quân đoàn cơ giới 5 (Tập đoàn quân xe tăng 6) đã triển khai xong trên bờ Bắc sông Gniloy Tikich, tạo thành bức vách thép chặn giữa cánh quân xe tăng Đức đến giải vây và cánh quân bị vây của tướng Stemmermann.[41]
Ngày 12 tháng 2, các sư đoàn xe tăng SS "Adolf Hitler" và 16 (Đức) thay nhau đột phá qua điểm nút Lisyanka nhưng không một xe tăng Đức nào qua được sông Tikich. Hai sư đoàn xe tăng còn lại phải làm nhiệm vụ yểm hộ hai bên sườn, liên tục cản phá các đòn công kích của Quân đoàn xe tăng 29 (Tập đoàn quân xe tăng cận vệ 5) từ phía Tây và Quân đoàn xe tăng 6 (Tập đoàn quân xe tăng 6) từ phía Đông. Nhận được tín hiệu phá vây, tướng Stemmermann lệnh cho Sư đoàn xe tăng SS "Wiking" và Lữ đoàn cơ giới SS "Wallon" tấn công qua Shenderovka về Pochapintsy, mở đường thoát vây. Sư đoàn bộ binh 72 và Sư đoàn bộ binh 112 tiến theo sau. Sư đoàn bộ binh 57 và Trung đoàn xe tăng của Sư đoàn xe tăng 14 đi sau cùng cản hậu. Ngày 14 tháng 2, tướng I. S. Konev huy động Quân đoàn xe tăng cận vệ 5, Quân đoàn xe tăng 20, Quân đoàn xe tăng và Quân đoàn bộ binh cận vệ 27 (Tập đoàn quân 53) tổ chức phản đột kích vào Shenderovka. Đòn tấn công đã cắt cụm quân của tướng Stemmermann làm đôi. Đại bộ phần bị dồn trở lại Korsun-Shevchenkovsky gồm tàn quân của các sư đoàn bộ binh 57, 88, 255, 332, 389 và trung đoàn còn lại của Sư đoàn xe tăng 14. Chỉ có tàn quân của Sư đoàn xe tăng SS "Wiking", Lữ đoàn cơ giới SS "Wallon", Sư đoàn bộ binh 72 và một phần Sư đoàn bộ binh 168 chạy thoát về đến được các làng Pochapintsy, Novo Buda và Khilky nhưng vẫn còn cách bờ Bắc sông Tikch khoảng hơn 20 km, trong số này có tướng Stemmermann.[48]
Ngày 14 tháng 2, Quân đội Liên Xô bắt đầu tảo thanh khu vực Korsun-Shevchonkovsky. Hầu hết tàn quân của 5 sư đoàn bộ binh và 1 trung đoàn xe tăng (Đức) đều hạ vũ khí đầu hàng ngay trong ngày 14 tháng 2. Những toán quân Đức còn tiếp tục chống cự đều bị tiêu diệt. Quân đội Liên Xô giải phóng thành phố. Chỉ có Sư đoàn bộ binh 57 và trung đoàn còn lại của trụ lại tại Shenderovka còn cố gắng phá vây để theo kịp tướng Stemmermann nhưng mọi cố gắng của lính xe tăng Đức đều vô ích. Sư đoàn bộ binh 57 bị tiêu diệt và bắt làm tù binh tại Shenderovka. Bộ Tổng tư lệnh Đức sau đó đã phải tái lập hoàn toàn sư đoàn này và bố trí nó trên hướng Brest-Litovsk - Minsk - Orsha. Trung đoàn xe tăng của Sư đoàn xe tăng 14 cũng chịu chung số phận.[6] Ngày 16 tháng 2, nhóm quân của tướng Stemmermann bắt đầu thực hiện Cuộc tháo chạy qua "cánh cửa địa ngục".
Đòn phá vây của 4 sư đoàn xe tăng Đức ở phía Tây Nam cái chảo Korsun đã bị chặn đứng bởi địa hình, sự thiếu hụt nhiên liệu của quân Đức và sự điều động kịp thời Tập đoàn quân xe tăng 2 của Quân đội Liên Xô đến đột phá khẩu. Thế nhưng, tướng Hube vẫn không từ bỏ ý định cứu thoát, dù chỉ một nhóm quân Đức thoát khỏi vòng vây. Sau nhiều đợt tấn công quyết liệt, xe tăng Đức vẫn không thể hạ được cứ điểm Đồi 239 để tiến tới Shenderovka. Tiếp đó, các đợt phản kích của Quân đoàn xe tăng 29 (Tập đoàn quân xe tăng cận vệ 5) và Quân đoàn xe tăng 6 (Tập đoàn quân xe tăng 6) của Quân đội Liên Xô đã buộc Quân đoàn xe tăng 3 (Đức) phải chống đỡ cả hai bên sườn. Ngày 16 tháng 2, Stemmermann đã nhận được thông báo qua điện đài vô tuyến từ Tập đoàn quân 8:
| “ | Khả năng hành động của Quân đoàn xe tăng 3 bị hạn chế bởi tình hình thời tiết và tiếp vận. Cụm tác chiến Stemmermann phải tự mình thực hiện phá vây đến tuyến Zhurzintsy-Đồi 239. Tại đây sẽ tiếp tục bắt liên lạc với Quân đoàn xe tăng 3. | ” |
Tuy nhiên, thông báo này không hề đề cập tới việc Zhurzhintsy cũng như đồi 239 khi đó đang nằm trong tay ai và điều này đã khiến Cụm tác chiến Stemmermann phải trả giá đắt trong cuộc đào thoát. Thiếu tướng Theo-Helmut Lieb được chỉ định làm chỉ huy cuộc phá vây này. Khoảng cách giữa cụm tàn quân của Stemmermann và Quân đoàn xe tăng 3 (Đức) chỉ còn khoảng 7 km, nhưng tại 7 km đó, tướng I. S. Konev đã tái bố trí lực lượng để chuẩn bị cho một đòn quyết định dự kiến sẽ diễn ra vào ngày 17 tháng 2.[49] Ngoài Tập đoàn quân xe tăng 2 và Quân đoàn xe tăng 29 (Tập đoàn quân xe tăng cận vệ 5) có mặt trên khu vực, Quân đoàn kỵ binh cơ giới cận vệ 5 và Quân đoàn xe tăng 18 vừa thu hồi Korsun-Shevchenkovsky cũng được điều đến bờ Bắc sông Gniloy Tikich. Tất cả những đơn vị đó đang chặn ngang khoảng cách 7 km giữa Quân đoàn xe tăng 3 và Cụm quân của tướng Stemmermann.[50][51]
Trong số các tướng lĩnh Đức Quốc xã đang tháo chạy, tướng Theo-Helmut Lieb cùng đi với 12 xe tăng còn lại của Sư đoàn xe tăng SS "Wiking" làm nhiệm vụ mở đường. Tướng Stemmermann đi phía sau với đội chặn hậu gồm 9 xe cơ giới của Lữ đoàn SS "Wallon" (Bỉ). Tổng số quân khoảng 6.500 người là những gì còn sót lại của 10 sư đoàn Đức trong "cái chảo".[52] Ngay cả khi người ta tính rằng, "cái chảo" giờ thu hẹp lại với đường kính chỉ còn 5 cây số thì điều đó có nghĩa là tướng Stemmermann vẫn không có đủ không gian để thực hiện vận động. Shenderovka, trước đây từng được xem là lối thoát cho số quân bị vây, nay trở thành "cánh cửa địa ngục".[53] Không quân và pháo binh Liên Xô hầu như oanh tạc cả ngày lẫn đêm. Máy bay tiêm kích Đức chỉ có thể hạn chế hỏa lực của họ trong một thời gian ngắn vào ban ngày. Nhật ký của Trung úy Leiner Veber, thuộc Sư đoàn bộ binh 72 (Đức) đã mô tả những cảnh tượng hãi hùng với biển lửa ngút trời do các đợt oanh tạc ban đêm của quân đội Xô Viết cùng với đủ thứ xe cơ giới cháy đen hoặc bị bỏ hoang nằm vương vãi khắp nơi, cùng với thương binh la liệt và các đơn vị rối loạn hàng quân trên những còn đường lầy lội. Sáng 17 tháng 2 năm 1944, Thống chế Manstein, không cần Hitler cho phép, đã qua vô tuyến điện gửi mệnh lệnh cho phép phá vây đến tướng Stemmermann:
| “ | Mật khẩu "Tự do", mục tiêu Lysyanka, 23 giờ. | ” |
| — Erich von Mainstein, [54] |
Các tướng Stemmermann và Lieb miễn cưỡng để các thương binh nặng nằm lại Komarovka cho các bác sĩ và sĩ quan trực nhật coi sóc.[55][56][57] Quân Đức bắt đầu khởi hành lúc sẩm tối và được chia thành 3 cánh. Nhóm quân thuộc Sư đoàn 168 ở cánh Bắc. Nhóm quân thuộc Sư đoàn 72 ở cánh Nam. Nhóm quân Sư đoàn xe tăng SS "Wiking" đi giữa. Nhóm quân của Trung đoàn 105 tách ra xa cánh phải để trinh sát và làm trắc vệ.[58] 0 giờ 30 phút sáng 18 tháng 2, 2 tiểu đoàn của Trung đoàn 105 đã vượt qua hai tuyến cảnh giới trong của Quân đội Liên Xô và đến 4 giờ 10 phút thì tiếp cận Nông trường tháng Mười (làng Oktyabr).[59] Phát hiện toán quân Đức phá vây, Quân đoàn kỵ binh cơ giới cận vệ 5 lập tức báo động. Trung đoàn xe tăng 2 của Quân đoàn kỵ binh cơ giới cận vệ 5 từ điểm cao 239 tràn xuống đánh vào giữa đội hình hành quân của nhóm quân thuộc Sư đoàn xe tăng SS "Wiking". Trung đoàn pháo binh 1228 được lệnh pháo kích vào các làng Oktyabr, Zhurzhyntsy và Pochapintsi, nơi các nhóm quân Đức đang tạm trú chân chờ Quân đoàn xe tăng 3 (Đức) đánh vào. Nhưng Sư đoàn xe tăng 16 (Đức) đã bị Quân đoàn xe tăng 3 (Liên Xô) chặn đứng trên bờ sông Tikich, chỉ có thể dùng hỏa lực để yểm hộ cho Trung đoàn 105 (Đức). Bỏ lại toàn bộ quân nhu và xe ngựa, hơn 600 lính Đức còn sót lại của Trung đoàn 105 tiếp cận được Lisyanka.[60] Tại cánh trái, quân của tướng Stemmermann và đội chặn hậu của ông ta cũng phải chống trả kịch liệt các đòn tập kích của Quân đoàn xe tăng 29 (Liên Xô).[61] Đội quân trinh sát của tướng Stemmermann đem về cho ông ta những tin tức ảm đạm. Điểm cao 239 hiện đang nằm trong tay Quân đoàn kỵ binh cơ giới cận vệ cận vệ 5 (Liên Xô). Các đợt công kích của quân Đức vào cứ điểm này đều bị Hồng quân đánh tan và quân Đức không còn cách nào khác buộc phải đi vòng qua nó. Điểm cao 239 trở thành một chướng ngại vật "không thể vượt qua được" đối với quân Đức.[62] Nó khóa chặt đường rút lui, buộc người Đức phải dạt về phía Đông Nam để tới được bờ sông Gniloy Tikich. Số quân này đã bị kẹt lại ở một nơi hoàn toàn khác với dự kiến, dẫn đến những hậu quả kinh khủng cho họ sau đó. 10 giờ sáng, kế hoạch đào thoát của nhóm quân Đức đã phá sản. Phần lớn các xe tăng và trang bị nặng của quân Đức còn sót lại không thể vượt qua những sườn đồi lầy lội và trơn tuột. Nhiều vũ khí, trang bị đã phải bị phá hủy và bị bỏ lại sau khi hết sạch đạn dược.[61]
Trong ngày 18 tháng 2, Quân đội Liên Xô tiếp tục tảo thanh các khu làng Nông trang tháng Mười, Zhurzhyntsy, Petrovskoye (Petrovskoe Guta), Pochapinsky, bắt sống hàng nghìn tù binh và thu nhiều vũ khí, quân trang, quân dụng. Tại một cánh ruộng gần làng Zhurzhyntsi, binh sĩ của Sư đoàn bộ binh cận vệ 41 (Liên Xô) đã phát hiện được xác tướng Wilhelm Stemmermann. Quân đội Liên Xô cho chôn cất ông ta theo nghi thức nhà binh.[26] Một nhóm quân Đức, trong đó có tướng Theo-Helmut Lieb cùng với 8 xe tăng còn sót lại của Sư đoàn xe tăng SS "Wiking" được Sư đoàn xe tăng 1 (Đức) giải thoát tại một cây cầu tạm bắc qua sông Glinoy Tikich ở phía Nam Lisyanka khoảng 5 km. Phát hiện quân Đức thoát vây, pháo binh Liên Xô tiếp tục nã đạn vào khu vực phía Nam Pochapintsy dọc hai bờ sông.[63] Tại làng Pochapintsy, Trung đoàn bộ binh 17 thuộc Sư đoàn bộ binh 41 (Liên Xô) và Tiểu đoàn xe tăng 212 (Quân đoàn kỵ binh cơ giới cận vệ 5) đã chặn đánh nhiều cuộc công kích của tàn quân thuộc Sư đoàn bộ binh 72 (Đức) có xe tăng yểm hộ, phá hủy 2 xe tăng, 1 pháo chống tăng, loại khỏi vòng chiến đấu gần 1.000 lính Đức, bắt khoảng 200 tù binh.[64] Tại bến vượt, sau khi vài chiếc xe tăng Đức sang được bờ bên kia, cây cầu do lính Sư đoàn xe tăng 5 SS của tướng Herbert Otto Gille vừa xây dựng xong đã bị pháo binh Liên Xô bắn gãy. Tướng Theo-Helmut Lieb và trung tá Franz Bäke phải ngồi lên ngựa và lội qua sông.[63] Nhiều lính Đức chết cóng và chết đuối khi cố bơi qua qua con sông mùa đông lạnh giá. Đến cuối cuộc đào thoát, công binh Đức đã đốn gỗ để xây dựng thêm hai cây cầu và nhóm quân Đức cuối cùng đã qua sông trên những cây cầu tạm đó cùng với 20 chiếc xe kéo bằng ngựa chở chừng 600 thương binh.[65]
Một hạ sĩ quan của Sư đoàn bộ binh 72 (Đức), sau này bị bắt làm tù binh ở khu vực Brest đã kể lại khoảnh khắc đầy bi thảm cho số quân Đức bị vây:
Dưới bầu trời vàng rực của buổi sáng sớm và trên mặt đất phủ tuyết ẩm ướt, các xe tăng Liên Xô xông thẳng vào các hàng quân Đức, xới lên cày xuống và đè bẹp mọi thứ dưới bánh xích của họ. Gần như cùng lúc, vô số kỵ binh Cossack chạy ra phía trước để chém giết những lính Đức đang bỏ chạy tháo thân về phía đồi, những cánh tay giơ lên xin đầu hàng cũng bị lưỡi kiếm Cossack chặt đứt. Cuộc chém giết kéo dài vài giờ và tại con đường dẫn đến bờ sông Gniloy Tikich, những người còn sống sót sau vụ chạm trán đầu tiên giữa quân Đức và quân Liên Xô đã mở đường máu chạy tháo thân.
— John Erickson, The Road to Berlin, tr. 178.
Trong cuộc đào thoát có một không hai này, những nỗ lực của Quân đoàn xe tăng 3 (Đức) chỉ cứu được một phần nhỏ binh lực của Cụm tác chiến Stemmermann. Đơn vị có đóng góp đáng kể nhất cho cuộc thoát vây là Trung đoàn xe tăng hạng nặng của trung tá, tiến sĩ Franz Bäke. Đơn vị này được trang bị một số xe tăng hiện đại như Con hổ và Con báo cùng với 1 tiểu đoàn công binh chuyên trách bắc cầu và mở đường.[66]
Thực đơn
Chiến_dịch_hợp_vây_Korsun–ShevchenkovskyLiên quan
Tài liệu tham khảo
WikiPedia: Chiến_dịch_hợp_vây_Korsun–Shevchenkovsky